//SALONIKI
Saloniki

SALONIKI

Saloniki – miasto w północnej Grecji, nad Zatoką Salonicką (Morze Egejskie). Drugie co do wielkości (po Atenach) miasto Grecji. Jednolity zespół miejski składa się z wielu gmin, formalnie stanowiących oddzielne jednostki administracyjne. Formalnie centralna gmina o nazwie Thessaloniki liczy 385.400 mieszkańców, a cały zespół urbanistyczny Salonik 1,084 mln mieszkańców. Rzeczywista liczba mieszkańców może być wyższa o ok. 15%.

Saloniki to ośrodek administracyjny największego greckiego regionu Macedonia, nieoficjalnie, przez Greków nazywany współstolicą lub stolicą Macedonii (greckiej). Prężne i z tradycjami centrum naukowo-akademickie, miejsce licznych kongresów i wystaw międzynarodowych, węzeł transbałkańskich autostrad.

Do początków XX wieku Saloniki były wielonarodowościową metropolią, gdzie koegzystowały ze sobą liczne narody tej części Śródziemnomorza: Żydzi, Słowianie bałkańscy (Macedończycy i Bułgarzy), ludność grecko-prawosławna (Grecy i Arumuni), Turcy, Ormianie i wiele mniejszych.

Pretensje do Salonik i terenów aż po górę Olimp wysuwali politycy Bułgarii i Macedonii. Aktualnie, spór pomiędzy Grecją a Macedonią dotyczy nazwy północnego sąsiada Grecji oraz interpretacji historii. Zarówno Macedończycy-Słowianie jak i Macedończycy-Grecy uważają się za spadkobierców Starożytnej Macedonii.

Założone ok. 315 p.n.e. przez króla Macedończyków Kassandra i nazwane na cześć jego żony, Tessaloniki, córki Filipa II i siostry Aleksandra Wielkiego. Od 146 p.n.e. miasto należało do państwa rzymskiego, w którym z biegiem czasu stało się jednym z najważniejszych miast. Przez miasto biegł główny szlak komunikacyjny między Rzymem i jego posiadłościami na Wschodzie (Via Egnatia). W mieście powstała jedna z pierwszych gmin chrześcijańskich, do której Święty Paweł skierował dwa ze swoich listów. Miasto było miejscem urodzenia i początkowej działalności Cyryla i Metodego w IX wieku.

Po podziale imperium rzymskiego miasto stało się częścią Bizancjum. W VII wieku odparło oblężenie Słowian. W 904 zostało splądrowane przez Arabów, a w 1185 przez Normanów. W latach 1204–1224 było stolicą łacińskiego Królestwa Tessaloniki, podbite przez władcę Epiru w latach 1227–1242 było stolicą efemerycznego Cesarstwa Tesaloniki. Od 1246 ponownie we władaniu cesarzy bizantyjskich (wpierw cesarzy Nicei). W 1387 zdobyte przez Turków, odzyskane przez Bizancjum w 1405, w 1423 sprzedane Wenecji. W 1430 ostatecznie zdobyte przez Turków po krwawym oblężeniu, było częścią Imperium Ottomańskiego przez następne pięć stuleci. Przekształciło się wtedy w metropolię znacznie przekraczającą swym przyciąganiem dzisiejsze granice państwowe. Na początku XX wieku miasto było głównym ośrodkiem działań Młodych Turków, w Salonikach urodził się Kemal Atatürk. Podczas wojen bałkańskich zajęte przez Grecję 8 XI 1912, choć walczyły o nie także wojska bułgarskie.

W 1915 podczas I wojny światowej w mieście wylądowała armia Ententy, która następnie rozpoczęła próby natarcia przeciwko Bułgarii. Przełamanie obrony państw centralnych udało się dopiero w 1918, po latach bezowocnych walk. W 1917 miasto zniszczył pożar. Wybuchł przypadkowo i strawił przede wszystkim dzielnice zamieszkiwane przez ludność żydowską, czyniąc bezdomnymi znacznie ponad 50 tysięcy ich mieszkańców. Odbudowano je na nowoczesnym planie europejskim, w dużej mierze niszcząc historyczny wygląd Salonik. Pożar zapoczątkował emigrację licznych rodzin żydowskich do Palestyny.

 

 

W wyniku wymiany ludności między Grecją i Turcją po 1922 do miasta napłynęły masy greckich uchodźców z centralnej i wschodniej części obecnej Turcji. Ludność muzułmańską przesiedlono z Salonik do Turcji. Niektóre przesiedlenia przybierały brutalny charakter. Według dokumentacji strony greckiej miało miejsce m.in. ludobójstwo Greków pontyjskich, w prowincji Trapezunt, analogiczne do rzeziami Ormian. Do Salonik chroniła się też część greckiej, żydowskiej i ormiańskiej ludności ocalałej ze spalonej przez Turków Smyrny (miasta na wschodnim wybrzeżu Morza Egejskiego). W latach 1923-1930 znaczną część ludności słowiańskiej stopniowo wysiedlano, głównie do Bułgarii, jednocześnie przyjmując bułgarskich Greków. Pozostała tu, na swe życzenie, ta ludność słowiańskojęzyczna, którą urzędowo uznano za slawofońskich Greków, czyli potomków greckich rodzin, przymusowo slawizowanych w przeszłości. W konsekwencji, obligatoryjnie zmieniono zapis ich nazwisk, z powrotem na brzmienie greckie. Zhellenizowano szkolnictwo.

W latach 1941–1944 miasto, dawniej nazywane przez Żydów „Drugą Jerozolimą”, znalazło się pod okupacją niemiecką. Wymordowano wtedy prawie 60 tys. salonickich Żydów (97% społeczności żydowskiej miasta).

W okresie okupacji niemieckiej Grecja i sąsiednia Jugosławia wyróżniały się prężnym ruchem oporu. W Salonikach jego bohaterem został wybitny sportowiec i konspirator Jerzy Iwanow-Szajnowicz. Traktują o nim m.in. książka i film „Agent nr 1”. Największa do niedawna hala sportowa Salonik nazwana została Ivanofo. Iwanow jest bohaterem tak dla polskiego, jak i greckiego narodu.

ZABYTKI:

Łuk i Mauzoleum Galeriusza

Łuk i Mauzoleum stoją przy ulicy Dimitriosa Gounarisa. Powszechnie znane są jako „Kamara” lub w przypadku Mauzoleum – jako Rotunda. Łuk, ustawiony między 298 a 299 r. n.e. dla uczczenia zwycięstwa tetrarchy Galeriusza nad Sasanidzkimi Persami i zajęcia ich stolicy Ktezifonu w 298 roku. Łuk (obecnie zachowały się tylko jego resztki) był wykonany z czerwonego kamienia i bogato zdobiony. Mauzoleum zostało wybudowane około 304 roku. Miał tam być pochowany cesarz Galeriusz lecz zginął w Persji. Mauzoleum zostało zamienione na kościół Św. Jerzego.

Kościół Św. Demetriusza

Kościół Aghios Demetrios (V-VII w.) jest najważniejszym kościołem miasta, a sam święty jest patronem miasta. Zabytek jest położony powyżej pozostałości po agorze i Rzymskim Forum. Posiada trzy boczne kaplice, znajduje się w nim muzeum, a także zespół podziemnych katakumb, wśród których znajduje się cela, w której więziono Św. Demetriusza.

Biała Wieża

Biała Wieża, wybudowana przy nabrzeżu przez ottomańskiego sułtana Sulejmana Wspaniałego (1520–1566), uważana jest powszechnie za symbol miasta. Dawniej należała do fortyfikacji otaczających Saloniki. Obecnie znajduje się w niej Muzeum Kultury Bizantyńskiej. Szczyt wieży służy za dogodny punkt widokowy na miasto. W pobliżu Białej Wieży znajduje się pomnik Aleksandra Wielkiego.