Geografia

• Najważniejsze miasta

  • Dublin (ludność miasta 495 782, ludność aglomeracji 2 186 821)

  • Cork (ludność miasta 123 062, ludność aglomeracji 186 239)

  • Galway (ludność miasta 65 832, ludność aglomeracji 66 163)

  • Limerick (ludność miasta 54 023, ludność aglomeracji 86 998)

  • Waterford (ludność miasta 44 594, ludność aglomeracji 46 736)

• Położenie

  • Dostęp do Morza Irlandzkiego, Morza Celtyckiego, Oceanu Atlantyckiego, a od Wielkiej Brytanii oddziela ją Kanał Św. Jerzego.

  • Dł. wybrzeża 1448 km

  • Dł. granicy z Irlandią Północną (częścią Zjednoczonego Królestwa) 360 km

  • Najwyższy punkt Carrantuohill 1041 m n.p.m.

  • Najniższy punkt Ocean Atlantycki 0 m.

  • Najdłuższa rzeka Shannon 386 km

  • Największe jezioro Loch Coirib 176 km²

• Klimat

  • Umiarkowanie ciepły (w wyniku oddziaływania ciepłego prądu morskiego Północnoatlantyckiego)

  • Niskie amplitudy rocznych temperatur

  • Wysoka wilgotność powietrza oraz częste opady deszczu

KLIMAT

Klimat Irlandii określa się jako typ klimatu umiarkowanego morskiego wilgotnego. Na jego kształtowanie największy wpływ mają napływające z południowego zachodu masy powietrza znad Oceanu Atlantyckiego i łagodząca działalność Prądu Północnoatlantyckiego (Zatokowego). W obrębie wyspy klimat nie jest zbytnio zróżnicowany. Średnie temperatury powietrza wahają się między 4 a 7 °C w styczniu i lutym (najzimniejsze miesiące w roku) natomiast w najcieplejszych miesiącach (lipcu i sierpniu) wynoszą od 14 do 16 °C (średnia roczna ok. 10 °C). Ilość opadów jest różna: od 760 mm na wschodzie do 2540 mm na zachodnim wybrzeżu (w górach). Średnia dla całej wyspy wynosi 1100 mm. Zróżnicowanie rozmieszczenia opadów, wynika z kierunku mas powietrza – góry zachodniego wybrzeża stanowią barierę dla chmur deszczowych i tam są największe opady, tereny położone na wschód od nich pozostają w cieniu opadowym i opady są niższe. Dni z opadem występują przeciętnie 200-250 razy w roku (część zachodnia). Opady śniegu zdarzają się rzadko, zazwyczaj tylko w górach. Największe dzienne nasłonecznienie jest w maju i czerwcu i wynosi wtedy 5,5 do 6,5 godziny/dobę.

Wody

Sieć rzeczna Irlandii jest dobrze rozwinięta. Występują rzeki o charakterze górskim – krótkie i o dużych spadkach, zasobne w wodę, a we wnętrzu wyspy rzeki nizinne o małych spadkach i leniwym prądzie, często rozlewające się w jeziora czy bagna. Najdłuższa rzeka to Shannon (długość 336 km), która odwadnia obszar o powierzchni ponad 15000 km²; inne większe rzeki to: Slaney, Liffey i Boyne na wschodzie, Nore, Barrow i Suir na południowym wschodzie, Blackwater, Lee i Bandon – na południu oraz Clare i Moy na zachodzie wyspy. Są to rzeki o typie zasilania deszczowego, brak jest na nich w miesiącach zimowych pokrywy lodowej. Ujścia rzek mają charakter estuariów czy fiordów powstałych w wyniku działalności lądolodu. Są one na tych odcinkach żeglowne i nadają się do tworzenia portów. Gęsta jest także sieć jezior na czele z Lough Neagh (największe jezioro Wysp Brytyjskich). Środkową część wyspy stanowi kotlina o podłożu w postaci nieprzepuszczalnych glin morenowych co utrudnia odpływ wód i powoduje obfitość jezior, bagien i torfowisk. Zajmują one prawie 20% powierzchni Irlandii.

Naturalną sieć rzeczną uzupełniają kanały, nie posiadające jednak obecnie znaczenia transportowego, wykorzystywane tylko w celach rekreacyjnych. Największe z nich to Kanał Królewski i Wielki Kanał łączące rzekę Shannon z Morzem Irlandzkim.

Gleby

Typy i rodzaje gleb występujących w Irlandii są ściśle związane z budową geologiczną. Większość powierzchni wyspy pokrywają gleby brunatne, a na zachodnim wybrzeżu gleby bielicowe. Tereny górskie to miejsce występowania gleb górskich, inicjalnych oraz wytworzonych na podłożu wapiennym rędzin.

---

 

JĘZYK

Język irlandzki, język iryjski (Gaeilge) – język z grupy goidelskiej (q-celtyckiej) języków celtyckich. Język narodowy Irlandczyków uznany został za język urzędowy niepodległej Irlandii (obok angielskiego). Około 1,6 miliona anglojęzycznych mieszkańców Irlandii posiada jakąkolwiek znajomość swojego języka narodowego, wyniesioną głównie ze szkolnych lekcji. Na co dzień jako języka narodowego i ojczystego używa go ok. 480 tysięcy osób, głównie w północno-zachodnich regionach kraju (zwłaszcza w Connemarze i Donegalu).

Wiele nazwisk i nazw miejscowości irlandzkich pochodzi z właśnie tego języka, np.:

• Belfast – Béal Feirste – Zatoka piaszczystych brzegów,

• Cork – Corcaigh – Bagno,

• Ennis – Inis – Wyspa.

Do zapisu języka irlandzkiego używa się alfabetu łacińskiego, ale stosuje się także odrębne pismo gaelickie, tzw. pismo ogamiczne. Najstarsze inskrypcje zapisane właśnie tym pismem pochodzą z V w.

Z języka irlandzkiego wywodzi się język gaelicki szkocki oraz język shelta.

Dialekty

Język irlandzki dzieli się obecnie na 3 podstawowe dialekty: munsterski (Cúige Mumhan), Connacht (Cúige Chonnacht) i ulsterski (Cúige Uladh). Występują między nimi znaczne różnice w składni, morfologii i leksyce. Czwarty dialekt, leinsterski, wymarł na początku XX wieku.

W latach 50. XX wieku opracowano standardową formę literacką irlandzkiego (An Caighdeán Oifigiúil), opartą głównie na dialekcie Connacht.

Porównanie różnic międzydialektalnych

Zwrot „jak się masz”:

• Dialekt ulsterski: Cad é mar atá tú?

• Connacht: Cén chaoi a bhfuil tú?

• Dialekt munsterski: Conas taoi? lub Conas tánn tú?

• Forma standardowa: Conas atá tú?

 

PRZYRODA

Największą powierzchnię Irlandii zajmuje Nizina Irlandzka, która otoczona jest pasmami górskimi. Nizina ta położona jest poniżej 100m. n. p. m. Podłoże niziny stanowią skały wapienne oraz polodowcowe osady gliny i piasku. Występują tu również liczne jeziora oraz bagna. Obecnie niziny wykorzystywane są w rolnictwie, jako gunty orne, łąki i pastwiska. Góry są nie zagospodarowane przez człowieka. Najwyższym ich szczytem jest – Carrantuohill (1040 m. n. p. m. ) w paśmie piaskowych wzgórz w Mackgillicuddys Reeks w południowo – zachodniej części kraju. Na południowym – wschodzie rozciąga się granitowe pasmo Wicklow Mountains dochodzące do wys. 926 m (Lugnaquilla). Północne granitowe góry Mourne z najwyższym szczytem Slive Donard (852 m) oraz bazaltowe góry Abtrim to najwyższe wzniesienia Irlandii Północnej. Wzdłuż wybrzeża rozciaga się pas setek bazaltowych kolumn znanych jako Gaint Causeway. Największe jezioro Irlandii, to Lough Neagh, 392 km2.
W Irlandii występuje łagodny i wilgotny klimat, na który bardzo duży wpływ mają częste wiatry południowo-zachodnie oraz ciepły prąd morski Północno-Atlantycki. Wschodnia część kraju jest suchsza. Średnia temperatura zimą wynosi od 4oC na wschodzie do 7oC na zachodzie. Na obszarach południowo-zachodnich możliwa jest uprawa roślin śródziemnomorskich ze względu łagodny klimat. W lecie średnia temp. wynosi od 14oC do 16oC. Roczne opady sięgają 100 cm na zachodzie do 75 cm na wschodzie.